สายใยไหม สายใยแผ่นดิน

สมเด็จพระนางเจ้า ฯ พระบรมราชินีนาถ ได้มีพระราชดำริในการนำงานศิลปาชีพโดยเฉพาะอย่างยิ่ง การทอผ้าไหมเข้ามาเสริมเพิ่มรายได้ให้กับพสกนิกรของพระองค์ ทรงส่งเสริมราษฎรทอผ้าด้วยวิธีการต่าง ๆ ด้วยพระราชหฤทัยเปี่ยมด้วยเมตตา เพื่อให้ราษฎรมีกำลังใจและความภาคภูมิใจที่งานทอผ้าไหมสามารถสร้างรายได้เลี้ยงชีวิตให้ดีขึ้น ช่วยให้คนชนบทสามารถพึ่งตนเองได้ ยกระดับการพัฒนาเศรษฐกิจ และสังคมของประเทศ

           พระองค์ให้ความสำคัญยิ่งในการเผยแพร่เพื่อให้ชาวต่างประเทศได้รู้จักและสนใจ ในผ้าไหมและหัตถศิลป์ไทย มาเป็นเวลายาวนานอย่างต่อเนื่อง ยังทรงเผยแพร่ความงดงามของไหมไทย และเอกลักษณ์วัฒนธรรมของท้องถิ่นไทย ให้ปรากฏแก่สายตาชาวต่างประเทศอีกด้วย

--ผ้ายก--

เป็นผ้าไหมที่ทอยกดอกให้เห็นเป็นลายเด่นขึ้น ผ้ายกเมืองนครสีธรรมราชมีชื่อเสียงมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยาในฐานะผ้าราชสำนัก ซึ่งทอด้วยไหมเนื้อละเอียดสอดแทรกลวดลายด้วยไหมเงินไหมทองที่บางเบาและทออย่างประณีต ลวดลายผ้าและกรวยเชิงมีลักษณะแบบราชสำนัก เมื่อสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถในรัชกาลที่ 9ได้ทรงทราบว่าผ้ายกเมืองนครสีธรรมราช กำลังจะขาดผู้สืบทอดจึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ครูผู้เชี่ยวชาญผ้าราชสำนักจากเมืองสุรินทร์ไปฝึกสอน เป็นการอนุรักษ์พร้อมกับสร้างรายได้ให้แก่ชาวนครสีธรรมราช

แหล่งทอผ้า    นครสีธรรมราช   ลำพูน   สุรินทร์   อ่างทอง

--แพรวา--

 แพรวาหรือผ้าไหมแพรวา เป็นผ้าทอมืออันเป็นเอกลักษณ์ของชาวผู้ไทยหรือภูไท การทอผ้าแพรวามีมาพร้อมกับวัฒนธรรมของชาวภูไท ซึ่งส่วนใหญ่อยู่ในจังหวัดกาฬสินธุ์ นครพนม มุกดาหาร สกลนคร โดยยังคงรักษาวัฒนธรรมประเพณี ความเชื่อ การแต่งกาย และการทอผ้าไหมที่มีภูมิปัญญาในการทอด้วยการเก็บลายจากการเก็บขิด และการจก ที่มีลวดลายโดดเด่น ผ้าแพรวาจึงเปรียบเสมือนเป็นสัญลักษณ์ของกลุ่มชนที่สืบเชื้อสายมาจาก กลุ่มภูไท

          ผ้าแพรวา หมายถึง ผ้าทอเป็นผืนที่มีขนาดความยาว 1 วา หรือ 1 ช่วงแขน ใช้สำหรับคลุมไหล่หรือห่มสไบเฉียง หรือคลุมศรีษะ

          สมเด็จพระนางเจ้าฯพระบรมราชินีนาถ เมื่อครั้งเสด็จเยี่ยมพสกนิกรชาวอำเภอคำม่วง เมื่อปี พ.ศ. 2520 ได้ทอดพระเนตรเห็นชาวภูไท บ้านโพน แต่งตัวโดยใช้ผ้าแพรวาห่มตามแบบสไบเฉียง หรือเรียกว่า ผ้าเบี่ยง ได้ทรงสนพระทัยมากจึงโปรดให้มีการสนับสนุน และได้มีพระราชดำริให้ขยายหน้าผ้าให้กว้างขึ้น เพื่อที่จะได้นำไปใช้เป็นผ้าผืนสำหรับตัดเสื้อผ้าได้ อีกทั้งพัฒนาลวดลายให้เหมาะสมตามความต้องการของตลาด การพัฒนาการทอผ้าแพรวาเกิดขึ้นเพราะพระบารมีของสมเด็จพระนางเจ้า ฯ พระบรมราชินีนาถที่ได้ทรงทอดพระเนตรเห็นความงาม และคุณค่าแห่งศิลปะชิ้นนี้ในครั้งนั้น

แหล่งทอผ้า  กาฬสินธุ์  นครพนม   มุกดาหาร   สกลนคร

--ผ้าขาวม้า--

เป็นผ้าสารพัดประโยชน์ มีทั้งชนิดทอเป็นลายตารางหมากรุกและทอเป็นลายริ้วสลับสี อย่างที่เรียนกันว่า "ลายไส้ปลาไหล" ในบางท้องที่นิยมตกแต่งชายผ้าขาวม้าอย่างวิจิตรงดงามด้วยการทอจกหรือขิด เป็นลวดลายต่างๆ เช่น ช้าง ม้า ดอกจันทร์ เป็นต้น

แหล่งทอผ้า   กาญจนบุรี   พิษณุโลก  นครสวรรค์  พระนครศรีอยุธยา  ชัยนาท  ลพบุรี  ราชบุรี  ศรีษะเกษ   สุรินทร์   มหาสารคาม   ขอนแก่น   แพร่   น่าน

--ผ้ามัดหมี่--

เป็นผ้าทอที่สร้างลวดลายก่อนย้อม ใช้เชือกมัดเส้นด้ายหรือไหม (หมี่) เป็นเปลาะๆ เมื่อย้อมสีจะไม่ติดส่วนที่มัดไว้ ย้อมได้ทั้งเส้นด้ายยืนและเส้นด้ายพุ่ง ซึ่งทำได้ง่ายกว่าและสร้างลายได้ไม่จำกัดความยาวของผ้า สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถในรัชกาลที่ 9 ทรงนำผ้าไหมในโครงการของมูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพฯ ไปเผยแพร่ต่อสาธารณชนในโอกาสต่างๆ ทั้งในและต่างประเทศ เพื่อให้ผู้ที่ได้พบเห็นได้รับรู้ถึงความสามารถของคนไทยที่สืบทอดวัฒนธรรมการทอผ้าได้อย่างงดงามมาจวบจนปัจจุบัน

แหล่งทอผ้า  ทั่วภาคตะวันออกเฉียงเหนือ